آشنایی با کتابخانه دیجیتال و کتابدار دیجیتال
آقای سید احسان حسینی
کتابدار دیجیتال دانشکده پرستاری و مامایی
معیارهای شناسایی کتابخانه دیجیتالکتابخانه های دیجیتال سازمان هایی هستند که در آن: اشیاء اطلاعاتی دیجیتال باید مبتنی بر اصول مجموعه سازی، گردآوری یا تولید شده باشند و در آن کارکنان
متخصصی به انتخاب و سازماندهی منابع اطلاعاتی بپردازند؛ اشیای دیجیتال از طریق شبکه به جامعه کاربران آن کتابخانه ارائه شود؛ مدیریت اشیاء دیجیتال با استفاده از ساز و کارهای مدیریت فایل، مانند مدیریت در نمایش و ارائه اطلاعات به کاربران و مدیریت سطح دسترسی صورت پذیرد و اطلاعات دیجیتالی به مدت زمان طولانی همانند: منابع اطلاعاتی پایدار قابل دسترس باشند. کتابخانه هایی که همه این عناصر را دارا باشند، بدون توجه به کمیت آنها، کتابخانه دیجیتال نامیده می شوند.
کتابدار دیجیتال کیست؟کتابدار دیجیتال یک متخصص اطلاع‌رسانی حرفه ای است که کارایی اطلاعات، فراخوانی، طرح ریزی، داده‌کاوی، دانش‌کاوی، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات اطلاع رسانی الکترونیک، استخراج، نمایش و نشر اطلاعات، هم آرایی، جستجو به ویژه جستجو در لوح های فشرده، خطوط پیوسته، اینترنت، وب جهان گستر، دستیابی و بازیابی چندرسانه ای را با هم هماهنگ می‌کند و نقشی شاخص و پویا در دستیابی آسان به اطلاعات دیجیتالی که به صورت رایانه ای نگهداری می شود را دارد.
برای یافتن اطلاعات مناسب در وقت مناسب، تحقیق، آموزش، کارورزی و همچنین نشر و اشاعه آثار در قالب های موردنیاز کاربر از ضروریات حرفه ای اساسی کتابدار دیجیتال است.
به عبارت دیگر یک کتابدار دیجیتال مسئول انتخاب، فراهم آوری، سازماندهی، دسترسی و نگهداری کتابخانه دیجیتال است. کتابخانه دیجیتال در اشکال مختلفی از کتابخانه های عمومی تا مجموعه وسیعی از رکوردهای شخصی وجود دارد. این کتابخانه های جدید امکان دسترسی به مواد و مجموعه را برای عموم مردم فراهم می‌کند به طوری‌که با یک کلیک ماوس امکان فراخوانی از اینترنت فراهم می شود.
نیازمندی های مهارتی کتابدار دیجیتالبا در نظر گرفتن خدمات و نیازهای کتابخانه های دیجیتال، مهارت هایی از قبیل «مهارت آموزشی»، «مهارت پژوهشی»، «مهارت مدیریتی»، «مهارت اطلاعاتی»، «مهارت اینترنتی»، «مهارت شخصیتی» و «مهارت رایانه ای» از جمله اصلی ترین مؤلفه هایی هستند که می توانند به ارتقای کیفیت امور مختلف در کتابخانه کمک شایانی داشته باشند. با توجه به این که امروزه کتابداران در مواجهه با اطلاعات فیزیکی و دیجیتالی بایستی خبره باشند.
در ادامه پنج مهارت برتر را که هر کتابدار جهت موفقیت در حال و آینده باید داشته باشد و یا کسب کند، ارائه شده است:۱. گزینش اطلاعاتاز آنجایی که نقش اصلی هر نوع کتابخانه گزینش اطلاعات است، نیاز به این مجموعه مهارت هرگز از بین نخواهد رفت. کتابداران دیجیتال در فرآیند ارزیابی و ویرایش اینکه کدام اطلاعات ارزشمند تر هستند و همچنین دسته بندی و طبقه بندی اطلاعات به منظور تسهیل بازیابی و استفاده، نقشی بسیار حیاتی دارند.
۲. تحقیقات با ارزش بالا- عمقیبا توجه به اینکه برخی از افراد فاقد مهارت های پژوهشی مناسب هستند و در مواجهه با حجم و سرعت فزاینده اطلاعاتی که مدیریت آن مشکل است، کتابداران به منابعی ارزشمند برای رجوع تبدیل می شوند.
۳. حفاظت دیجیتالکتابخانه ها به طور سنتی منابع فیزیکی مانند کتاب ها، مجله ها، نقشه ها و… را نگهداری می‌کردند. اکنون آن دارایی ها به منابع دیجیتال تبدیل‌شده اند، به‌علاوه امروزه منابع اصلی در حال تولید با فرمت دیجیتال هستند. بنابراین تغییر ضروری برای کتابداران، چگونگی حفاظت از دارایی های دیجیتالی و مدیریت آن ها و همچنین آشنایی با سیستم ها و ابزارهای مورداستفاده در این فرآیند است.
۴. محیط همراهوقتی بیشتر اطلاعات به صورت ابر (در فضای ابری) ذخیره می شوند و جستجو و مصرف اطلاعات با استفاده از دستگاه های همراه صورت می پذیرد، کتابداران باید با آن ها آشنا باشند و درباره محیط همراه دانش کافی داشته باشند. کتابدارانی که در استفاده از دستگاه های همراه، همچون تبلت و گوشی های هوشمند مهارت داشته باشند می توانند تضمین کنند که محدودیت ها و نقاط قوت آن ها سنجیده شده و در درون سیستم های اطلاعاتی و پرتال های کتابخانه استفاده می شود. کتابداران باید مزایا و معایب رایانش ابری را درک کنند تا به منظور اخذ تصمیمات و برای گزینش اطلاعات و حفاظت دیجیتال به‌عنوان مشاور و راهنما خدمت رسانی کنند. رایانش ابری به ساده ترین بیان، روشی متفاوت از ارائه خدمات بر بستر اینترنت است. رایانش ابری مجموعه ای از امکانات است که دسترسی مستمر به ابزارها و نرم افزارها را فراهم می‌کند. یکی از ویژگی های چنین خدمتی، به‌صرفه بودن آن است چرا که کاربر بر اساس میزان مصرف، هزینه را پرداخت می‌کند. از طرفی زیرساخت نرم‌افزار و مدیریت آن بر عهده شرکت ارائه دهنده خدمات رایانش ابری بوده و خریدار، با هزینه کمتر به شکلی باثبات به خدمت دسترسی دارد.
۵. همکاری، رهبری و تسهیلکتابداران باید به منبعی بسیار حیاتی در تسهیل تصمیم گیری های راهبردی درباره تهیه و تدارک اطلاعات و بودجه های اطلاعات تبدیل شوند. آنها باید نقشی بیش از یک نقش هدایت‌کننده/ تسهیل‌کننده/ آموزش دهنده را به عهده بگیرند، به عنوان مثال آن ها می توانند گروه هایی را برای تهیه داده و بهترین نوع استفاده از آن داده ها توصیه کنند.
