استان کردستان در یک نگاه

استان کردستان با وسعتی معادل 29137 کیلومتر مربع در قسمت غربی کشور ایران و در مجاورت مرز عراق قرار گرفته که از شمال به استان آذربایجان غربی و بخشی از زنجان از شرق با استان همدان و بخش دیگری از استان زنجان از جنوب با استان کرمانشاه و از سمت غرب با کشور عراق (استان کردنشین سلیمانیه) هم‌مرز می‌باشد.

 استان کردستان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1384 دارای 10 شهرستان، 30 شهر، 31 بخش، 86 دهستان و  1677 آبادی دارای سکنه و 213  خالی از سکنه می‌باشد. شهرستانهای استان عبارتند از: سنندج، بانه، بیجار، دیواندره، سروآباد، سقز، قروه، کامیاران ، مریوان و دهگلان.

 شهر سنندج مرکز استان کردستان در فاصلهی 512 کیلومتری از شهر تهران قرار گرفته است جمعیت استان کردستان بر اساس برآورد سال 1395 برابر 1603011 نفر بوده است که شهر سنندج مرکز استان با جمعیتی معادل  501402 نفر پرجمعیت‌ترین و شهر سقز بعد از آن دومین شهر پرجمعیت استان می‌باشد..


شهرستان سنندج

شهرستان سنندج مرکز استان کردستان در فاصله 512 کیلومتری غرب شهر تهران و ازلحاظ جغرافیایی تقریباً در مرکز استان قرارگرفته است به‌طوری‌که به‌جز شهرستان‌های سقز و بانه با سایر شهرستان‌ها همسایه هست. شهرستان سنندج بر اساس برآورد سال1395 با جمعیتی معادل 501402 نفر پرجمعیت‌ترین شهرستان استان محسوب می‌گردد.

ازلحاظ وضعیت طبیعی و اقلیمی سنندج یک شهر کوهستانی با آب‌وهوای سرد کوهستانی است که دارای تابستان‌های ملایم و زمستان‌های نسبتاً سرد می‌باشد ارتفاع این شهر از سطح دریا 1480 متر و متوسط بارندگی آن بیش از 500 ملیمتر در سال است شهر سنندج به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی یکی از شهرهای زیبای ایران است به‌طوری‌که پیرامون این شهر از کوه‌های زیبا و بلند و داخل شهر به‌صورت تپه‌ماهور از تپه‌های متعددی تشکیل‌شده است و برفراز هر تپه‌ای منظره‌ای زیبا از شهر نمایان است تعدادی از این تپه‌ها مانند توس‌نوذر، تپه‌روسی، تپه شرف‌الملک و. ازلحاظ تاریخی و مذهبی بااهمیت می‌باشند و همچنین کوه زیبای آبیدر، کوه کوچکه‌رش (سنگ سیاه) در دو طرف شهر، زیبایی بیشتری به این شهر داده‌اند در حاشیه شرقی شهر رودخانه قشلاق جاری است که بر زیبائی هرچه بیشتر شهر افزوده است مردم مناطق کردنشین شهر سنندج را «سنه» می‌گویند و درواقع سنندج معرب واژه‌ی مرکب «سنه دژ» می‌باشد «سنه‌» در فرهنگ لغات اوستایی به معنای شاهین و عقاب است هرچند که در مورد واژه‌ی سنه تعاریف دیگری نیز وجود دارد.



سابقه تاریخی

آنچه درباره سنندج محرز است این است که از سال 1046 هـ ق یعنی در دوره‌ی صفوی و در زمان شاه صفی سلیمان خان اردلان مرکز حکومت را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنندج به شهر سنه منتقل نمود؛ و تا قبل از آن سنندج به‌صورت دهکده‌ای کوچک به حیات خود ادامه می‌داد و احتمالاً شهر کهن «سنه» در اثر زلزله و یا هجوم مغول ویران‌شده بود زیرا تپه باستانی توس‌نوذر در کنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و سایر شواهد مانند قبرهایی با قدمت بیش از هزار سال که در سنندج پیداشده است گواهی بر قدمت شهر دارد. سلیمان خان اردلان پس از انتقال مرکز حکومت به سنندج، قلعه حکومتی را با استحکام تمام در بالای تپه‌ای بنا نهاد و عمارات و حمام و مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت گفتنی است سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیائی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی باارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد، بازار و تکیه در آن باقی‌مانده است.

موقعیت فرهنگی

شهر سنندج ازنظر فرهنگی، هنری و مذهبی جایگاه ویژه‌ای در میان مناطق کردنشین دارد تعداد هنرمندان برتر عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری مانند موسیقی، تئاتر هنرهای تجسمی جایگاه عظیم تصوف و عرفان در تکایا و خانقاه‌های شهر و چاپ نشریات کردی، سنندج را به یک شهر فرهنگی تبدیل نموده است گفتنی است شهر سنندج با تعداد 141 مسجد بیشترین تعداد مسجد را نسبت به جمعیت در میان کشورهای اسلامی دارا می‌باشد.

ازنظر آموزش عالی چندین واحد دانشگاهی مانند دانشگاه کردستان، علوم پزشکی، دانشگاه آزاد، پیام‌نور، مرکز تربیت معلم و آموزشکده فنی با جمعیتی حدود 20 هزار دانشجو در رشته‌های مختلف مشغول ادامه تحصیل هستند.

 

جاذبه‌های گردشگری شهرستان سنندج

1-مسجد جامع سنندج

این مسجد در حد واسط خیابان امام خمینی و در ضلع شمالی آن قرار دارد. بر اساس مدارک موجود زمان احداث مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان‌الله ‌خان والی کردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دو ایوانی است با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن 12 حجره برای طلاب علوم دینی ساخته شده است. مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سرستون‌ها با آیات کلام‌الله مجید مزین شده است. برای تزئین دیوارهای مسجد از کاشی‌های هفت‌رنگ استفاده‌شده و در ازاره‌های آن سنگ مرمر به کار رفته است.

2- مجموعه پارک تفریحی آبیدر

این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان آبیدر قرار دارد. شهر سنندج از فراز این پارک چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد، یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه است و بزرگ‌ترین سینمای روباز (تابستانه) کشور در این باغ جای گرفته است. این مجموعه از قدیم‌الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی در میان مردم است.

3- بازار سنندج

این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 هـ ق همزمان با مرکزیت یافتن شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته‌شده است. پلان این بازار به‌صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان‌کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم‌شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است. با وجود مراکز خرید جدید این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را از لحاظ تجاری حفظ نموده است.


4- خانه کرد (عمارت آصف)

خانه کرد موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین و بزرگ‌ترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در کشور ایران است. که در خیابان امام خمینی شهر سنندج واقع شده است. این موزه در عمارت آصف دایر گردیده و این عمارت یکی از بزرگ‌ترین عبارت‌های اعیانی شهر سنندج است که دارای ارزش‌های ویژه معماری از لحاظ آجرکاری و گچ‌بری و اروسی‌سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام‌های سنندج می‌باشد. بنای اولیه این عمارت مربوط به دوره صفویه بوده و در دوره‌های قاجار و پهلوی تکمیل‌تر شده است.

5- موزه‌ی سنندج

این موزه در خیابان امام، کوچه حبیبی و در بخش بیرونی عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام (که امروزه به خانه سالار سعید مشهور است) قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی کشف شده از استان و سایر نقاط ایران به نمایش گذاشته شده است. اروسی موزه سنندج یکی از نمونه‌های بی‌نظیر هنر اروسی‌سازی و کار استادکاران سنندجی می‌باشد. عمارت ملا لطف‌الله از بناهای باقیمانده دوره‌ی قاجار است.

6-عمارت خسروآباد

این عمارت در بلوار خسروآباد (شبلی) قرار دارد. عمارت در نوع خود بی‌نظیر بوده و سال‌ها مرکز حکومت حکام اردلان به‌ویژه خسرو خان بوده است. مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون‌دار در بخش غربی و ساختمان شرقی باغلام گردش‌ها و ایوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپی چیان و خدمتکاران است. تزئینات معماری این بنا شامل گچ‌بری، آجرکاری، اروسی‌های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.

7- عمارت وکیل

این مجموعه بزرگ در خیابان کشاورز واقع شده است و شامل سه حیاط با عبارت‌های مربوطه و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه و یک حمام عمومی در خارج آن است.

 بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته‌شده و بخش‌های دیگر متعلق به دوره‌های قاجار است. مجموعه دارای تزئیناتی چون آجرکاری‌های زیبا و اروسی‌های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه‌فرنگی است.

8- عمارت مشیر دیوان

عمارت مشیر دیوان در محله قدیمی سرتپوله در خیابان شهدا شهر سنندج قرار دارد و از بناهای مشهور دوره قاجاریه است. این عمارت متعلق به میرزا یوسف مشیر دیوان بوده و چون جلسات مهم ایالتی یا استانی در این منزل تشکیل می‌شده است بر روی سردرِ عمارت جان پناه و محل‌های نگهبانی ایجاد شده تا خانه از گزند مهاجمان در امان باشد. در واقع سردرِ ورودی این عمارت از زیبایی‌های معماری آن محسوب می‌شود که آن را «سردرِ جلوخانی» می‌گویند و به شکل نیم هشتی است با سکوهای متعدد با طاق‌نماهای آجرکاری شده که در واقع نمادی از معماری کلاسیک ایرانی است و شیوه آجرکاری آن نیز به شکل خفته و راسته است. بعد از درِ ورودی، فضایی هشت ضلعی وجود دارد که محل قاپوچی و دربان بوده است و مراجعینی که از گوشه و کنار کردستان به این محل مراجعه می‌کردند تا مشکلات و مسائل خویش را با مشیر دیوان مطرح نمایند، در اینجا منتظر می‌ماندند تا به آن‌ها اجازه ورود داده شود. در گوشه راست هشتی اتاق دربان و انباری قرار گرفته و در سمت چپ نیز دهلیزی که به حیاط مستخدمین راه دارد. سقف هشتی و آجرکاری آن در نوع خود جالب توجه و زیباست که به شکل طاق سنبلی و به شیوه خفته و راسته کار شده است. آنچه عمارت مشیر دیوان را از سایر بناهای سنندج متمایز می‌کند و بر زیبایی آن می‌افزاید، وجود سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است. البته شبیه این کلاه فرنگی در عمارت وکیل الممالک وجود دارد و در گذشته نیز در عمارت ملا لطف‌الله نیز وجود داشته است (در اثر آتش‌سوزی و تخریب منزل از بین رفت). در زیر این شیروانی ایوان و تالار ستون‌دار قرار گرفته است. گچ‌بری‌ها و حجاری‌های روی ایوان با طرح‌های گیاهی و طرح پرندگان نیز از تزئینات این بخش از عمارت می‌باشد. حمام عمارت نیز به لحاظ ارزش معماری از بخش‌های قابل توجه بناست که در حیاط اندرونی آن واقع شده است. این حمام همچون سایر حمام‌های قدیمی از بخش‌های سربینه، خلوتی و خزینه تشکیل شده است. تزئینات آهکبُری با نقوش گیاهی و حیوانی بر زیبایی این بخش افزوده است.

9- حمام خان

این حمام در ضلع شمالی بازار قدیمی سنندج در خیابان انقلاب واقع است. تزئینات آهک‌بری داخل حمام و نقوش موجود بر روی دیوار آن در نوع خود بی‌نظیر و جالب می‌باشد. حمام در سال 1220 هجری قمری به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و در بین حمام‌های باقیمانده از گذشته بزرگ‌ترین و زیباترین حمام شهر است. مقدمات تبدیل این حمام به موزه فراهم شده و قرار است در سال جاری (1385) به‌عنوان موزه حمام افتتاح شود.

10- امام‌زاده هاجره‌خاتون

این امام‌زاده در خیابان صلاح‌الدین ایوبی در محله‌ی قدیمی سرتپوله واقع است. بر اساس روایات موجود این امامزاده شریفه، خواهر امام رضا (ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان رحلت نمود و در این مکان به خاک سپرده شده است. در مجاور این امامزاده مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج نیز قرار دارد.

11- امام‌زاده پیر عمر

این امام‌زاده در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده و تاریخ ساخت آن 1046 هـ ق می‌باشد. امام‌زاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع) می‌دانند. بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری، گچ‌بری و اروسی‌های زیبا است. قسمت‌های عمده‌ای از بنا به علت فرسودگی در مهر و موم‌های 1372 تا 1374 هـ. ش بازسازی شده است.

12- امامزاده پیرمحمد

این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه‌ای که قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد این بنا محل دفن امام‌زاده محمد بن یحیی مشهور به پیرمحمد است.

13- قرآن نگل

در 65 کیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده‌ی سنندج- مریوان، در داخل مسجد روستای نگل قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا به اعتقادات مردم یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلیفه‌ی سوم به رشته‌ی تحریر درآمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است. قطع قرآن رحلی بزرگ، جلد آن چرمی و صفحات کاغذی ضخیم آن به علت تشابهی که باپوست دارد بین مردم به پوست آهو شهرت یافته است. خط قرآن کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی می‌باشد. تاریخ تحریر قرآن با توجه به شیوه خط و تزئینات مربوط به اواخر قرن چهارم هجری است. این قرآن در بین مردم جایگاه والایی داشته و همه‌روزه عده کثیری از نقاط دوردست برای زیارت آن به این روستا می‌آیند.

14- مراسم عرفانی

از دیگر جاذبه‌های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش است که به‌صورت هفتگی در برخی از تکایای آن اجرا می‌گردد و گردشگران بسیاری از این مراسم دیدن می‌نمایند.

در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:

1.       طریقه‌ی قادریه: پیروان این طریقه مریدان شیخ‌عبدالقادر گیلانی هستند که درک حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می‌دانند و در حالت سماع، دف‌زنان به عالم جذبه می‌روند و هر بیننده‌ای را شیدای خود می‌کنند.

2.       طریقه‌ی نقشبندی: مؤسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاء‌الدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به‌حق را در تفکر و سکوت می‌دانند

15- صنایع‌دستی

صنایع‌دستی هم از جاذبه‌های مهم سنندج است و انواع قالی و قالیچه، گلیم، تخته‌نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهانی دارد.

16- دریاچه‌ی سد قشلاق

در فاصله‌ی 20 کیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده‌ی سقز بر روی رودخانه قشلاق سد مخزنی قشلاق احداث شده است. دریاچه پشت این سد 11 کیلومتر طول دارد و وسعتی معادل 934 هکتار را در برمی‌گیرد این دریاچه محل مناسبی برای ورزش‌های آبی است و جزو جاذبه‌های طبیعی سنندج به شمار می‌رود.

17- قلل مرتفع

به علت کوهستانی بودن منطقه و امنیت حاکم بر آن‌ها هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مرتفع و مشهور سنندج صعود می‌نمایند.

مهم‌ترین قلل این شهرستان عبارتند از: آبیدر، سلطان سراج‌الدین، آوالان در جنوب سنندج، شاه‌نشین در ژاوه‌رود، کوه کوچک سار در جنوب غربی و کوه چرخ‌لان در جنوب غربی سنندج.